Raadselachtige bijensterfte
Op 15 april jl. verscheen bij EenVandaag een artikel 1van Josefin Hoenders en Kimo Demoed waarin beschreven wordt dat er grote zorgen zijn geuit over een enorm hoge bijensterfte.
In een onderzoek van Bee Foundation is namelijk naar voren gekomen dat in de afgelopen winter bijna een kwart van de bijenvolken zijn uitgestorven!
In de winter van 2022-2023 bleken ook al veel meer bijen gestorven te zijn dan normaal en op 8 maart eerder dit jaar kwam Bee Foundation ook al in het nieuws waarin zorgen werden geuit over de hoge sterfte onder de bijen.
Waarom bijensterfte zo ernstig is
Imker Sonne Copijn, oprichter van Bee Foundation, legt uit:
“Een bijenvolk is een spiegel van het seizoen en van de bloeiende omgeving. Bijen bestuiven namelijk bijna 90 procent van alle bloemen, bomen en planten. En zo kun jij genieten van vers fruit, gezonde groente en een heerlijke koffie. Bijen zijn verantwoordelijk voor iedere drie van de vier happen die jij in je mond stopt. Iedereen zou zich zorgen moeten maken, omdat het gaat over onze voedselvoorziening. Bijen zijn het zoemende hart van het leven op aarde. En dat niet alleen: deze super-bestuivers vliegen naar iedere boom of plant die bloeit. Hierdoor zorgen zij voor een overvloed aan nieuwe planten die allemaal CO2 opslaan, water vasthouden en de aarde verkoelen. Zeg maar… het klimaatprobleem oplossen.”
Vorig jaar verloor Sonne 12 van haar 13 bijenvolken en afgelopen winter verloor ze 5 van haar 6 bijenvolken. Ineens lagen er 20.000 dode bijen in het nest, wat een teken is geweest van zwakte. Normaal gesproken sterft een bij liever niet binnen, omdat het nest dan vervuild raakt. Er was nog voldoende honing, dus een gebrek aan voeding kan het volgens haar niet zijn geweest. Uiteraard heeft dit ook gevolgen voor de bijen supplementen.
Onderzoek naar bijensterfte
Sonne is data gaan verzamelen en het bleek dat bij 140 imkers met een totaal aan 1025 bijenvolken 56% een relatief hoge sterfte hadden. In de provincie Utrecht bleek het sterfteaantal hoger dan in andere gebieden. Er zou nog meer onafhankelijk onderzoek plaats moeten vinden over de oorzaak van het sterfteverschil in bepaalde gebieden.
Ze vond een opmerkelijk hoger aantal sterfgevallen onder de bijen die op hun eigen honing de winter in waren gegaan. Het verschil was ongeveer 30% met bijen die suiker kregen.
Bestrijdingsmiddelen
Bee Foundation besloot 6 monsters van dode bijen, bijenraat en honing van 3 verschillende locaties te laten analyseren op bestrijdingsmiddelen. De monsters waren afkomstig van dode volken in Groenekan, Zeist en Amsterdam. De uitkomst was zeer schokkend! In 6 monsters waren 35 verschillende pesticiden gevonden, gemiddeld 13 per monster. Daarvan waren 11 verboden of niet toegelaten middelen (i.v.m. hun giftigheid) aangetroffen en 3 PFAS-verbindingen. In alle monsters zat volgens de analyse het insectenbestrijdingsmiddel DEET en onkruidverdelgingsmiddel Prosulfocarb.2
De bestrijdingsmiddelen kunnen niet van de imkers komen, want die gebruiken dat niet. De getroffen volken stonden ook niet in een intensief landbouwgebied.
Wetenschappelijk directeur van Naturalis, Koos Biesmeijer, tevens professor Natuurlijk Kapitaal aan de Universiteit Leiden, geeft aan dat er tientallen bestrijdingsmiddelen in de bodem en in het water zitten, waaronder o.a. het landbouwgif Glyfosaat. Dit wordt niet door de overheid aangepakt. In tegendeel: ze hebben juist de licentie van Glyfosaat verlengd met 10 jaar.
Ook met de wilde bijen blijkt het niet goed te gaan. Van de 360 soorten is inmiddels ongeveer 55% bijna of volledig uitgestorven.
Onderzoekers van de Universiteit van Wageningen geven aan dat de oorzaak van de hoge bijensterfte een combinatie van factoren zou kunnen zijn. Ze wijzen naar de varroamijt (parasiet) en bijbehorende virussen, maar volgens Sonne speelde dat dit jaar geen rol. Het voedselaanbod in de omgeving en droge zomers en warme winters kunnen eveneens zorgen voor verzwakking van de bijen. Daarnaast schreven de onderzoekers vorig jaar dat onbekende of incidentele factoren onderzoek verdienen.
Ook pesticiden zijn een belangrijke factor, zeggen kenners.
Wat kunnen wij doen om bijensterfte tegen te gaan?
Kees Verrips van De Werkbij hoopt dat mensen in actie komen om de bijen gezond te houden.
“Veel tuintjes zijn te schoon. Mensen vinden alles wat groen is eng. Dan gaan ze weer met de bladblazer door de tuin. Als je dan goed luistert, hoor je de wormen huilen. Er is niets te eten in die tuinen.”
“Geen inheemse bloemen betekent geen eten voor inheemse wilde bijen. Zo jaag je die dieren weg en gaan ze dood. Dus zorg dat je tuintje bij-vriendelijker wordt. Het is heel belangrijk om het zomervolk in topconditie te houden om wintersterfte te voorkomen. We zijn daar allemaal verantwoordelijk voor.”
De Europese handleiding ‘Bee Guidance’
Om de bijensterfte tegen te gaan is gewerkt aan een Europese handleiding die bijen tegen schadelijke bestrijdingsmiddelen in de landbouw moet beschermen, de zogenoemde Bee Guidance. Dit werd in 2013 opgesteld. Er staan testmethodes in om de risico’s van bestrijdingsmiddelen voor bijen mee te bepalen.
Maar Nederland ligt dwars met een tegenstem, waardoor de invoering wordt vertraagd. Dat blijkt uit een gelekte stemming van het Europees Comité dat zich bezighoudt met planten, dieren, voeding en veevoer (SCoPaff).
Onderzoeksjournalist Vincent Harmsen van Follow the Money kwam achter dit opmerkelijke stemgedrag van Nederland.
“Het maakt de invoering van een krachtige Bee Guidance onzeker, terwijl het probleem heel ernstig is. Veel bijensoorten gaan in aantallen achteruit. Nederland vindt de testen van deze handleiding te streng en wil een flink aantal testmethodes uit de Bee Guidance schrappen, uit angst dat middelen onterecht het stempel ‘riskant’ krijgen.
In de argumenten die Nederland gebruikt als onderbouwing van de tegenstem zie je de standpunten terug van de agrochemische bedrijven zoals Bayer, BASF en Syngenta. Zij spelen een grote rol in de voedselvoorziening en hun bestrijdingsmiddelen gebruiken we op grote schaal om in de voedselbehoefte te kunnen voorzien. Uit lobbybrieven blijkt dat de Nederlandse standpunten overeen komen met de belangen van deze bedrijven.
Brancheorganisatie voor gewasbeschermingsmiddelen Nefyto vraagt zich af hoe de boeren nu het beste hun gewassen kunnen beschermen tegen schimmels, plaaginsecten en onkruid.
“Ze raken belangrijke gereedschappen in hun gereedschapskist kwijt. Wij vinden de focus op bestrijdingsmiddelen eenzijdig en onterecht. Deze worden bijzonder goed beoordeeld door instanties zoals het Ctgb. Het zou mooi zijn als de politiek wat meer vertrouwen heeft in de instanties die zij zelf in het leven heeft geroepen.”
De brancheorganisatie vreest oogst- en voedselproblemen als de Bee Guidance niet wordt aangepast.
360 bijensoorten in gevaar
Jaap Molenaar van de Bijenstichting heeft ook geen goed woord over voor de gang van zaken in Brussel.
“Ik voel me bedonderd. Er ligt nu een voorstel om twintig testen te schrappen. Als dat wordt aangenomen komen de 360 Nederlandse bijensoorten nog verder in gevaar.
De agrochemische bedrijven proberen de schuld van de bijensterfte op de varroa-mijt te schuiven. Maar die speelt alleen een rol bij honingbijen en niet bij de 358 andere bijensoorten. We moeten nu niet gaan doen alsof bestrijdingsmiddelen geen hele kwalijke rol spelen.”
De bijen zo in de kou laten staan, ziet Molenaar ook als verraad aan onszelf.
“Het verdwijnen van de wilde bestuivers is een jaarlijkse schadepost van 15 miljard euro voor Europa. Tachtig procent van al onze eetbare gewassen groeit dankzij de bestuiving door bijen. Nog even en we hebben lege supermarkten. Waarom begrijpen landen als Denemarken, Zweden en Frankrijk dit wel en Nederland niet?” Aldus Molenaar.
Als wetenschappers leiden, zullen politici volgen
Tjeerd de Groot van D66 betreurt de gang van zaken in Brussel, maar begrijpt wel waarom het zo is gelopen. Volgens hem zie je in Brussel een vermenging van politieke en wetenschappelijke besluitvorming. Zolang wetenschappers het onderling niet met elkaar eens zijn, kan de politiek ook niet verder, omdat politici geen toxicologen zijn en hierin de wetenschap volgen. Hij zegt:
“Ik geloof niet dat de bijen gediend zijn bij boosheid en moties van wantrouwen. Ik vertrouw erop dat minister Schouten de wetenschappers zal aanmoedigen om het eens te worden”.
In mei neemt de Europese Commissie een besluit over het bijenverdrag Bee Guidance.3
Meer wetenschappers luiden de noodklok over de bijensterfte. Uit onderzoek van Australische en Chinese wetenschappers, die 73 insectenstudies van de afgelopen 30 jaar bestudeerden, blijkt dat 40 procent van de insecten op aarde met uitsterven wordt bedreigd door verlies aan leefgebied en gebruik van bestrijdingsmiddelen.
- https://eenvandaag.avrotros.nl/item/grote-zorgen-over-raadselachtige-bijensterfte-bijna-een-kwart-van-de-bijenvolken-overleefde-de-winter-niet/ ↩︎
- https://www.rtvutrecht.nl/nieuws/3706251/bijensterfte-schokt-imker-uit-groenekan-dit-probleem-wordt-enorm-onderschat ↩︎
- https://eenvandaag.avrotros.nl/item/nederland-ligt-dwars-bij-invoering-bijenverdrag/ ↩︎
